ساختارگرایی و ساختارشکنی در شعرمحمدرضا شفیعی کدکنی

ساختارگرایی و ساختارشکنی به عنوان دو رویکرد تأثیرگذار به دنبال فرمالیسم در نقد ادبی قرن بیستم موفق شدند، از متن ادبی و ادبیات علمی مستقل بسازند. مهمترین اصحاب این دو رویکرد یاکوبسن، اشتروس، فوکو و ژاک دریدا بودند که نظریات آنها در کنار افرادی چون بارت و لاکان تحولی عظیم در نقد ادبی و حتی غیر ادبی ایجاد نمود. علاوه بر شناخت آراء و نظریات ساختارشکنان و ساختارگرایان پیشرو و طلیعه دار در این دو عرصه، که مقدمه و شرط لازم است، در گام دوم بررسی ساختار زیباشناختی این اشعار در حوزه های کلامی و معنایی اهداف این پژوهش را تشکیل می دهند. به عنوان روساخت زبان، به تبیین معانی ،» هزاره دوم آهوی کوهی « و » آیینه ای برای صداها « این پژوهش با قرار دادن تحلیل روابط میان اجزاء کلامی شعرهای دو مجموعه حاصل از این روابط در ژرفساخت آن می پردازد. روش اتخاذ شده ، در قالب سطوح معناشناختی، روابط جانشینی و همنشینی، و بررسی عناصر ساختاری هر شعر، شناختی کلی از وجوه زیباشناختی آنها را ارائه می دهد. در نتیجه تحلیل اشعار دو مجموعه می توان دریافت که ساختار زیباشناختی اشعار محمدرضا شفیعی کدکنی بر موضوعات سیاسی د اجتماعی و در مراتب بعدی فرهنگی، تاریخی و دینی استوار است. نمادها، استعارات و مفاهیم مربوط به این درونمایه ها نیز طبعا از بسامد بالاتری برخوردارند. وجود عنصر تکرار در ساختار صوری و معنایی، و لحن انتقادی از ویژگیهای مهم ساختار این اشعار شمرده می شوند. درونمایه های اصلی نیز مرگ، مقاومت، تنهایی مردان بزرگ، وطن پرستی، بر انگیختن افکار عمومی برای رهایی از بی تفاوتی نسبت به شرایط اجتماعی و همچنین از نو ساختن جهان است. ساختارشکنی او به خصوص در رابطه با بینامتنیت و در هیأت نقیضه سازی کاملا مشهود است. در برخی موارد خاص نیز این موج ساختارشکن در عناصر زبان و ساختار اشعار )مانند شعر هویت جاری( و یا با آمیزش دو قالب نیمایی و غزل کلاسیک به جریان خود ادامه می دهد.